เรื่องเล่าเร้าพลัง

1. ชื่อผู้นำเสนอ : นางสุนันท์ แก้วมณี ตำแหน่ง ครูชำนาญการพิเศษ
โรงเรียนวัดเขียนเขต สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาปทุมธานี เขต2
2. ชื่อผลงาน : สถานการณ์ชวนคิด...พินิจอนาคต
3. รูปแบบผลงาน : รูปแบบการสอน
4. ผลงานที่สะท้อนจากผลงาน :
4.1 นักเรียนได้รางวัลรองชนะเลิศอันดับ1การประกวดแข่งขันแก้ปัญหาอนาคต ระดับภาคกลาง
4.2 โรงเรียนได้รับการคัดเลือกให้นำเสนอรูปแบบการสอนคิดแก้ปัญหาอนาคต เนื่องในงานวันครูโลก ปี2552 ที่เมืองทองธานี และงานมหกรรมการศึกษา ปี 2552 ที่จังหวัดสระบุรี
4.4 นักเรียนสามารถชี้บ่งปัญหา และหาทางเลือกในการแก้ปัญหา ตลอดจนหาข้อสรุปเพื่อยืนยัน ข้อสงสัยนั้นๆได้ ตามสถาการณ์ที่พบ
5. แรงบันดาลใจที่ทำให้เกิดผลงานที่นำเสนอ
จากความเชื่อที่ว่ากระบวนการคิดเป็นทักษะที่สามารถฝึกให้เกิดขึ้นได้กับทุกคน แต่อาจต้องใช้เวลาในการสั่งสมประสบการณ์ที่ต่างกัน จึงได้เสาะหาวิธีการพัฒนาผู้เรียนให้แสดงความสามารถในการคิดเต็มศักยภาพ โดยเริ่มจากการทดลองใช้คำถามนำสู่ทักษะกระบวนการ ทางวิทยาศาสตร์ ซึ่งเป็นคำถามที่เจาะจงมุ่งตรงประเด็น พบว่าผู้เรียนสามารถกำหนดทิศทางการคิดตามลักษณะของคำถามได้เป็นที่น่าพอใจ ซึ่งเป็นแรงบันดาลใจให้สนใจศึกษาเกี่ยวกับวิธีการจัดการเรียนเรียนรู้ เพื่อกระตุ้นความสามารถในการคิดของผู้เรียนอย่างต่อเนื่อง พบว่ามีวิธีการจัดการเรียนรู้หลายวิธีที่สอดคล้องและน่าสนใจได้แก่การเรียนรู้แบบโครงงาน การใช้หมวกความคิดหกใบ การเรียนรู้ที่เน้นการปฏิบัติ การบูรณาการพหุปัญญา กระบวนการแก้ปัญหา การสืบเสาะความรู้ การคิดแก้ปัญหาอนาคต ซึ่งแต่ละวิธีมีส่วนที่คล้ายคลึงกันและต่างกัน ประกอบกับเป้าหมายของการพัฒนาคนในชาติให้มีจิตสาธารณะ จิตอาสาในการมีส่วนร่วมรับผิดชอบต่อสังคมโลก เป็นประเด็นที่ครูส่วนใหญ่กำลังมองหาทางออกเพื่อเป็นคำตอบให้กับสังคม ที่คาดหวังว่าครูจะเป็นกำลังสำคัญในการขับเคลื่อนสู่การปฏิบัติจริง ดังนั้นจึงได้สังเคราะห์และสกัดขุมความรู้เกี่ยวกับวิธีการจัดการเรียนรู้ที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ และนำจุดเด่นของแต่ละวิธีมาเชื่อมโยง ต่อยอด เป็นรูปแบบวิธีสอน ที่เน้นวิธีคิดการแก้ปัญหาที่อาจเกิดขึ้นในอนาคต
6. จุดเด่นของผลงาน
เป็นรูปแบบการสอนที่ใช้สถานการณ์ที่อาจก่อให้เกิดปัญหาในอนาคต โดยใช้ข้อมูลพื้นฐาน จากสถานการณ์ปัจจุบันเป็นตัวเดินเรื่อง และใช้คำถามเป็นตัวกำหนดทิศทางการคิด ซึ่งผู้แสดงการคิดสามารถแสดงการคิดได้อย่างอิสระ นอกกรอบ แต่มีเหตุผลประกอบตามหลักวิชาการและเป็นไปได้ ประกอบด้วย 5 ขั้น ในที่นี้ขอนำเสนอขั้นตอนการดำเนินการเรียนรู้ พร้อมตัวอย่างประกอบ ดังนี้
ขั้นที่ 1 กำหนดสถานการณ์
นำวีดีทัศน์ที่เป็นเรื่องเกี่ยวกับสภาพของสิ่งแวดล้อมทางทะเล ในปัจจุบันมาให้นักเรียนดู
ขั้นที่ 2 ฝึกพื้นฐานการคิด ครูใช้คำถามนำการอภิปรายในประเด็นสำคัญดังนี้
- เป็นสถานการณ์เกี่ยวกับเรื่องอะไร อย่างไรบ้าง
- นักเรียนมีความรู้สึกอย่างไรต่อสถานการณ์ที่ได้รับรู้
- ใครได้รับผลกระทบบ้าง อย่างไร
- ตัวแปรที่เกี่ยวข้องมีอะไรบ้าง
- ประเด็นใดเป็นข้อดี ประเด็นใดเป็นข้อเสีย และประเด็นใดน่าสนใจ
(นักเรียนเลือก ปะการังลดลง เป็นประเด็นน่าสนใจ)
ขั้นที่ 3 พิชิตปัญหา นำประเด็นที่สนใจ มาหาทางแก้ปัญหา ตามลำดับดังนี้
3.1 ระดมสมองระบุปัญหา
ระบุปัญหาหรือผลที่อาจจะเกิดขึ้นในอนาคต ที่เกี่ยวเนื่องจากสถานการณ์ในขั้นที่1ให้มากที่สุด
( ชาวประมงอาจจะต้องไปหาปลาไกลมากขึ้น ปะการังอาจจะสูญพันธุ์)
3.2 ค้นหาและสรุปปัญหาหลัก
คำถามที่ช่วยการคิดตัดสินใจเลือกปัญหาได้แก่ ปัญหาใดสำคัญที่สุด เร่งด่วนที่สุด จะเกิดอะไรขึ้นถ้าเลือกปัญหานี้ และที่สำคัญต้องเป็นปัญหาที่น่าจะมีวิธีแก้ปัญหา (ปะการังอาจจะสูญพันธุ์)
3.3 ระดมสมองคิดวิธีแก้ปัญหา
เขียนวิธีการแก้ปัญหาให้มากที่สุด โดยระบุว่าใครจะทำอะไร อย่างไร ที่ไหน เมื่อไร
(นำกฎหมายมาใช้อย่างจริงจัง เก็บขยะชายหาดให้หมด ขยายพันธุ์ปะการัง)
3.4 เลือกเกณฑ์เพื่อใช้ในการประเมินวิธีการแก้ปัญหา โดยกำหนดประมาณ 5 ประเด็น
คำถามช่วยการคิดประเด็นได้แก่วิธีการใดลดค่าใช้จ่ายมากที่สุด ใช้เวลาน้อยที่สุด ช่วยลดผลกระทบทีมีต่อบุคคลและสังคม ปฏิบัติได้จริง มีอุปสรรคน้อยที่สุด และแก้ปัญหาได้จริง
3.5 ประเมินทางเลือกเพื่อให้ได้วิธีการแก้ปัญหาที่ดีที่สุด โดยนำเกณฑ์ที่สร้างขึ้นไป
ประเมินวิธีการแก้ปัญหาในข้อ3.3 เพื่อให้ได้วิธีการแก้ปัญหาที่ดีที่สุด (ขยายพันธุ์ปะการัง)


3.6 นำเสนอวิธีการแก้ปัญหาที่ดีที่สุด โดยนักเรียนอธิบายว่าจะแก้ปัญหาด้วยวิธีใด มีใคร
เกี่ยวข้องบ้าง จะทำอะไรทีไหน เวลาใด ทำไม หรือออกแบบสิ่งประดิษฐ์
(ศึกษาวิธีการขยายพันธุ์ปะการังจากInternet และหน่วยนาวิกโยธินสัตหีบ แล้วประสานงานกับหน่วยนาวิกโยธินพาเพื่อนๆไปขยายพันธ์ปะการัง โดยมีครูเป็นที่ปรึกษา)
ขั้นที่ 4 จิตอาสาเพื่อสังคม โดยนักเรียนปฏิบัติการแก้ปัญหาตามวิธีการแก้ปัญหาที่ดีที่สุด
(นักเรียนได้ลงมือปฏิบัติจริง ตามวิธีที่นำเสนอไว้ พร้อมบันทึกภาพนิ่งและภาพเคลื่อนไหว)
ขั้นที่ 5 แยบยลนำเสนอ นำเสนอวิธีการคิดแก้ปัญหา และผลการดำเนินการแก้ปัญหาสู่สาธารณะชน
ด้วยวิธีการที่หลากหลายและเหมาะสมกับสถานการณ์
(จัดทำวีดีทัศน์การขยายพันธุ์ปะการัง เขียนความเรียงเรื่องการขยายพันธุ์ปะการังเป็นภาษาอังกฤษและภาษาไทย นำไปเผยแพร่ในwww.wkkschool.ac.th)
7. เงื่อนไขที่ทำให้ผลงานประสบความสำเร็จ
7.1 เริ่มฝึกจากสถานการณ์ที่ไม่ซับซ้อน ฝึกบ่อยๆ และต่อเนื่อง
7.2 ปัญหาที่นำมาฝึก ต้องเป็นปัญหาใหม่ นักเรียนไม่เคยประสบมาก่อน และเหมาะสมกับเชาว์ปัญญาของผู้เรียนที่จะแสดงการคิดและการแก้ปัญหาได้
7.3 ครูผู้สอนต้องเปิดใจกว้าง ยอมรับความคิดของผู้เรียน ใจเย็นรอคำตอบ ไม่ฟันธงว่าถูกหรือผิดแต่ใช้คำถามกระตุ้นให้ผู้เรียนคิดหาคำตอบด้วยตนเอง
8. การสรุปบทเรียน เพื่อการพัฒนาต่อยอด
ผู้ที่ลงมือปฏิบัติการแก้ปัญหาต้องได้ผลลัพธ์ที่เกิดจากจากการปฏิบัติของตนเอง หรือเกิดประโยชน์โดยตรงกับตัวเขาเอง และสามารถนำวิธีการที่ได้ไปใช้ในสถานการณ์อื่นๆในชีวิตประจำวันได้จริง